Zachowek – komu przysługuje i jak go dochodzić?

1. Czym jest zachowek?

Zachowek to roszczenie o zapłatę określonej sumy pieniężnej. Nie chodzi więc o przeniesienie własności mieszkania czy działki, lecz o wypłatę równowartości należnej części spadku.

Wysokość zachowku zależy od udziału spadkowego, jaki przypadłby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym, i wynosi:

• 1/2 wartości udziału ustawowego,
• 2/3 udziału ustawowego, jeśli osoba uprawniona jest trwale niezdolna do pracy albo małoletnia.

2. Komu przysługuje zachowek?

Prawo do zachowku mają tylko najbliżsi:

• dzieci (zstępni) spadkodawcy,
• małżonek,
• rodzice (jeżeli spadkodawca nie miał dzieci).

Wskazówka: rodzeństwo, dalsi krewni czy osoby wskazane w testamencie, ale spoza rodziny – nie mają prawa do zachowku.

3. Kiedy można domagać się zachowku?

Roszczenie o zachowek powstaje, gdy:

• spadkodawca w testamencie przekazał majątek komuś innemu,
• uprawniony został pominięty lub otrzymał mniej niż przysługuje mu ustawowo,
• część majątku została rozdana za życia w formie darowizn, które zalicza się na schedę spadkową.

4. Jak obliczyć zachowek?

To jedna z najczęstszych wątpliwości. Obliczenie zachowku wymaga ustalenia:

1. substratu zachowku – czyli wartości spadku, powiększonej o darowizny dokonane przez spadkodawcę,
2. udziału ustawowego uprawnionego,
3. wysokości ułamka (1/2 lub 2/3).

Przykład:
Spadkodawca pozostawił majątek wart 900 tys. zł, a w testamencie zapisał go w całości jednemu dziecku. Drugie dziecko, które nie otrzymało nic, może żądać zachowku:

• udział ustawowy: 1/2 (450 tys. zł),
• zachowek: 1/2 z 450 tys. zł = 225 tys. zł.

‍

5. Termin na dochodzenie zachowku

Roszczenie o zachowek przedawnia się po:

• 5 latach od ogłoszenia testamentu (dla testamentów),
• 5 latach od otwarcia spadku (jeśli brak testamentu, ale np. chodzi o darowizny).

6. Zachowek a darowizny

Darowizny dokonane przez spadkodawcę za życia są doliczane do spadku przy obliczaniu zachowku. Nie wszystkie jednak:

• uwzględnia się darowizny na rzecz spadkobierców,
• pomija się drobne darowizny zwyczajowo przyjęte (np. prezenty urodzinowe).

7. Jak dochodzić zachowku w praktyce?

1. Wezwanie do zapłaty – pierwszym krokiem jest wysłanie pisemnego wezwania do spadkobiercy.
2. Negocjacje i mediacja – czasem strony dochodzą do porozumienia bez sądu.
3. Pozew o zachowek – gdy nie ma zgody, pozostaje droga sądowa. W Krakowie sprawy te rozpatrują sądy rejonowe lub okręgowe – zależnie od wartości roszczenia.

Wskazówka: przed złożeniem pozwu warto wykonać wycenę majątku (np. nieruchomości) i przygotować dowody dotyczące darowizn. To przyspieszy postępowanie.

8. Czy można nie dostać zachowku?

Tak, istnieją sytuacje, w których prawo do zachowku nie przysługuje:

• wydziedziczenie w testamencie z ważnych przyczyn (np. ciężkie naruszenie obowiązków rodzinnych),
• zrzeczenie się dziedziczenia w umowie,
• uznanie za niegodnego dziedziczenia (np. gdy ktoś dopuścił się przestępstwa wobec spadkodawcy).

Podsumowanie

Zachowek to istotny instrument ochrony najbliższych członków rodziny. Dzięki niemu nawet pominięci w testamencie mogą uzyskać należną część majątku.

W Krakowie sprawy o zachowek toczą się zarówno przed sądami rejonowymi, jak i okręgowymi. Często wymagają one wiedzy prawniczej, znajomości procedur oraz opinii biegłych.

Jeśli rozważasz wystąpienie o zachowek lub zastanawiasz się, czy w Twojej sytuacji on przysługuje – warto skonsultować się z prawnikiem. Dzięki temu zyskasz pewność, że Twoje roszczenie zostanie właściwie obliczone i skutecznie dochodzone.

‍